Þingsetningarræða forseta

Þingsetningarræða forseta nú í vikunni var eftirtektarverð fyrir fleira en eitt. Hér verður aðeins staldrað við þau ummæli að endurskoða þurfi lög um forsetaembættið í ljósi umræðna undanfarna daga. Hugsanlega legg ég dýpri merkingu í þau ummæli en forsetinn sjálfur en á slíku verð ég sjálfur að bera ábyrgð.

Ég hef um nokkra hríð verið þeirrar skoðunar að endurskoða þurfi ákvæði stjórnarskrárinnar um forsetann frá grunni. Þar á ég við greinar 3-30 í stjórnarskránni. Góð vinnuregla fyrir Alþingi væri að taka þesaar 28 greinar og gera þær að sérstökum lögum utan stjórnarskrárinnar og vinna með þær þar. Þetta er í anda þess sem gildir um ríkisstjórnina sem starfar eftir sérstökum lögum utan stjórnarskrár. Að vísu tvinnast þetta nokkuð saman í áður nefndum greinum stjórnarskrárinna. En stór hluti þessara greina, það er greinar 13-30, eru arfleifð frá konungsríkinu Íslandi sem er ekki lengur til og þurfa því að breytast í þá átt sem við viljum láta gilda í lýðveldinu Íslandi. Lokagrein ætti að vera að lögin taki gildi eftir næstu Alþingiskosningar að því tilskildu að þau verði samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu sem fari fram samhliða þeim kosningum og um leið falli niður greinar 3-30.

Samhliða þessu þarf að leita uppi öll ákvæði í núgildandi lögum sem eru arfleifð frá konungsríkinu Íslandi en eiga ekki lengur heima í lýðveldinu Íslandi og gera á þeim viðeigandi breytingar. Þetta á meðal annars við um ákvæðin um uppreisn æru sem ég tel að hafi verið efst í huga forsetans.

Að sjálfsögðu þarf að fara fram almenn umræða í þessu ferli um hvaða hlutverki forsetinn á að gegna í okkar þjóðfélagi. Ég læt umsögn í þeim efnum bíða betri tíma.

Höfnum minnihlutalýðræði

Stjórnarskrárnefnd er með í farvatninu tillögu um að innleiða minnihlutalýðræði í stjórnarskrá Íslands, það er að 15% kosningabærra manna geti tekið völdin af Alþingi og látið fara fram þjóðaratkvæðagreiðslu um lög sem Alþingi hefur samþykkt. Þetta hugnast mér ekki. Ég hefði talið eðlilegra að stjórnarskrárnefnd hefði hugað að öðrum leiðum til að koma valdi til þjóðarinnar. Í því sambandi væri við hæfi að ákvæði um stundarsakir í stjórnarskránni sem kom inn árið 2013 verði framlengt til lífstíðar, það er verði sett inn í stjórnarskrána í stða núverandi tveggja þinga ákvæðis um samþykki breytinga. Þar með væri kominn áfangi að því að færa vald til þjoðarinnar eins og stefnt var að með ákvæði í stjórnarskránni 1942. Síðan mætti bæta við að sömu aðferð, það er þjóðaratkvæðagreiðslu, skuli viðhöfð um lög eða ályktinar frá Alþingi sem koma til með að hafa áhrif á fullveldi Íslands.

En fyrsti áfanginn er að fella í þjóðaratkvæðagreiðslu tillöguna um að innleiða minnihlutalýðræði í stjórnarskrána.

Næsti áfangi ætti síðan að vera að endurskoða ýmis ákvæði í gildandi stjórnarskrá sem ekki falla að núgildandi stjórnkerfi. Þar má nefna aðra greinina um þrískiptingu valdsins, færa hana að nútímanum, og greinar 13-30 sem í raun fjalla fyrst og fremst um valdsvið ríkisstjórnar og ráðherra en ekki um valdsvið forsetans. Í stjórnarskránni 1942, þegar búið var að ákveða að stofna lýðveldi á Íslandi, var ákvæði um að breyta sem minnstu frá þágildandi stjórnarskrá yfir í nýja stjórnarskra lýðveldisisns öðrun en því sem nauðsynlegt væri vegna lýðveldisins, það er að setja forseti í stað konungur og svo framvegis. Þó var eitt ákvæði sem féll niður, það að konungur hefði æðsta vald í öllum málum þjóðarinnar. Í staðinn var ákveðið í stjórnarskránni 1942 að æðsta valdið flyttist til þjóðarinnar. Þetta síðasttalda gleymdist þó að taka fram í lýðveldisstjórnarskránni.

Er flóttafólk nýtt vandamál?

Vandi flóttamanna er mál fréttanna í dag. Umræðan er mjög einsleit. Það þarf að hjálpa sem flestum. En kannski getur sagan kennt okkur að ástæður til flótta geta verið margar.

Flótti frá Íslandi á seinni helmingi nítjándu aldar og í upphafi þeirrar tuttugustu var af ýmsum ástæðum. Slæmt veðurfar, fátækt, gróðahyggja og gylliboð að vestan hafa eflaust skipt máli.

Ísland byggðist vegna þess að ýmsir í Noregi komust í óþokka hjá ríkjandi konungi og flýðu því land. En ástæðurnar voru fleiri.

Evrópa hefur oftsinnis orðið fyrir ásókn úr ýmsum áttum gegnum aldirnar. Nefnum Germana, Langbarða og Maggyara úr austri, heilu þjóðflokkana sem voru bara að leita að betra landi til að búa í. Þá voru fyrri íbúar bara hraktir á brott. Sama gilti að einhverju leyti þegar Márar hertóku Suður-Spán og Portúgal.

Er ekki ráð að staldra við og íhuga hvort ástæður núverandi flóttamannavanda séu ekki eins einsleitar og látið er í veðri vaka. Flóttamaður kann að vera á flótta undan ofríki eða öðru ámóta í fyrri heimkynnum, Hann getur eins verið að leita betri lífsgæða en hann hefur búið við fram til þessa. Hann getur líka verið að kanna hvort henn geti ekki komist til meiri metorða eða valda annars staðar en heima fyrir. Kannski eru einhverjir að flýja frá eigin ódæðisverkum heima fyrir.

Við móttöku flóttamanna þarf að huga að mörgu. Vonandi gera ráðamenn Íslands sér grein fyrir því og láta ekki undan múgæsingu þeirri sem birtist nú í fjölmiðlum.

 

Hver á snjóinn?

Fiskveiðistjórnunarfrumvarp strandar á þeirri spurningu að sögn hver eigi fiskinn í sjónum. Spurningin er ekki ný af nálinni. Stjórnlagaráð reyndi að ákveða svarið í eitt skipti fyrir öll í tillögum sínum að „nýrri“ stjórnarskrá. Ekki voru allir sáttir við orðalagið þar. Við þurfum nefnilega að svara mörgum spurningum áður en við svörum spurningunni um eignarhald á fiskinum.

Hvað er auðlind í náttúru Íslands? Í þessari spurningu felast fleiri en ein spurning.

Hvað felst í því að eiga náttúruauðlind? Hér er einnig fleira en eitt álitamál.

Hver á snjóinn sem fellur á hálendi Íslands? Þessari spurningu þurfum við ekki að svara til að komast að niðurstöðu um fiskinn. Spurningin getur þó verið okkur ágætt æfingarefni að leita svars við spurningunni um fiskinn.

Er umræddur snjór auðlind? Já að meðtalinni rigningunni sem fellur á sama svæði. Þegar snjórinn bráðnar og rennur til sjávar ásamt regnvatninu losnar orka  úr læðingi sem breyta má í raforku og rafmagnið er þörf auðlind.

Hver á þá snjóinn? Er hann eign þjóðarinnar eða er hann í einkaeign? Fljótt á litið virðist hann hljóta að vera í eign þjóðarinnar, að minnsta kosti að því marki sem hann fellur í óbyggðum. Og þó. Nýlega fengu bændur sem eiga land að Jökulsá á Dal greiðslu fyrir sinn eignarhlut í snjónum sem nýtist Landsvirkjun til raforkuframleiðslu í Fljótsdalsvirkjun, öðru nafni Kárahnjúkavirkjun.

Þetta gæti leitt til enn einnar spurningar. Hvað felst í því að eiga náttúruauðlind? Í dæminu um snjóinn er eignarrétturinn fyrst og fremst, kannski einvörðungu, rétturinn til að nýta auðlindina.

Hver er þá munurinn á því að eiga auðlind og hafa rétt til nýtingar hennar? Hver er til dæmis munurinn á því að eiga jörð og því að eiga fiskveiðikvóta? Er ekki hvort tveggja spurning um rétt til nýtingar viðkomandi auðlindar? Spyr sá sem ekki veit.

Í raun hef ég engu svarað um eignarrétt á fiskinum í sjónum. Svar við þeirri spurningu hlýtur  að eiga heima í löggjöf sem tekur tillit til eignarréttar eða öðru nafni nýtingarréttar í mun víðtækari merkingu en svo að það eigi heima í lögum um fiskveiðstjórnun.

Má ekki segja sannleikann?

Það hefur verið ljóst öllum sem það hafa viljað sjá að Ólafur Ragnar Grímsson hefur frá upphafi ferils síns sem forseti viljað vera pólitískur forseti. Ummæli Steingríms og Össurar eru bara staðfesting á þessu. Hvers vega má ekki segja frá þessu? Það væri nær að huga að Stjórnarskránni sem segir í meginatriðum að forsetinn eigi að vera ópólitískur. Spurningin er þá bara þessi: Vilja Íslendingar hafa ópólitískan forseta líkt og forverar Ólafs voru eða vilja menn fá að kjósaa sér pólitískan forseta sem þá væri um leið forsætisráðherra líkt og gerist í Frakklandi og USA?

„Lýðræðinu ekki til framdráttar“